نقد و بررسی نمایشگاه: توی سرم بنگ بنگ می کنند

ایما شاهنده

شهرام انتخابی، هنرمند ایرانی ساکن برلین آثار نقاشی، مجسمه و ویدئوچیدمان خود را در گالری آران در نمایشگاهی با عنوان توی سرم بنگ بنگ می کنند به نمایش گذاشت. موضوعات مرتبط با اندیشه پسااستعماری مانند نژاد، مهاجرت و مذهب، که از تجارب زندگی و فعالیت حرفه ای وی به عنوان یک هنرمند مهاجر در کشوری غربی نشأت گرفته محور اصلی آثار وی را تشکیل می دهد. مخاطب آثار او مرد سفیدپوست غربی است، که دیدی محورگرا نسبت به مهاجران (در اینجا اغلب از خاورمیانه) دارد
انتخابی هنرش را به عنوان تنها قلمرو ابراز وجود و تنها بستر قدرت ساز برگزیده. او ویدئوهای ساخته شده در فضاهای شهری غربی را در برابر انسان غربی که همواره با بی اعتنایی از کنار شخصیت های اصلی اش گذاشته اند قرار داده و آنها را وادار به دیدن کرده است. ویدئویی چهارگانه از انتخابی، شخصیت های بازنمایی شده از مردان مهاجری، از اقلیت های دینی و حزبی و نژادی به نام های ملادن ( از مجرمان بالکان)، ستاره اسلامی (مسلمانی افراط گرا)، محمت (عضوی از گروه کارگران کُرد) را در فضاهای عمومی پرتردد شهری نشان می دهد. ملادن با القای حس برتری جنسیتی خود، سعی در ایجاد رعب و وحشت و جلب توجه در معابر عمومی دارد. ستاره اسلامی تسبیح زنان و بی هدف در خیابان پرسه می زند و به قصد دیده شدن در مکان هایی نامناسب توقف می کند؛ و محمت به ستوه آمده از فرط تنگناهای موجود، تن به خودسوزی در ملاعام می دهد. تنها شخصیت به تصویر در آمده در محیط بسته میگوئل (پارتیزانی غیرنظامی) است که با نگاه خیره به دوربین و خنده های فزاینده قصد گمراه کردن و استهزای برداشت احتمالی بیننده از هر حرکت وی به عنوان پیش درآمد عملی تروریستی دارد. حرف «م» مشترک در اول اسامی آنها دلالتگر کلماتی است که درون مایه آثار انتخابی را تشکیل می دهند: مردانگی، مسلمان، مهاجر، میدل ایست (خاورمیانه) ماینوریتی (اقلیت) و میمیکری
دیگر درونمایه آثار انتخابی بر محور التقاط فرهنگی و تفاوت های فرهنگی پایه گذاری شده. در ویدئویی دو قسمتی، حاجی فیروز در کنار دلقکی غمگین با زدن دایره زنگی و خواندن شعر مرسومش سعی در شاد کردن و متقاعد کردن او برای نادیده گرفتن غم معیشت دارد. تلاشی که تا به انتها ناکام می ماند و بر بار مطایبه ای اثر می افزاید
ویژگی متمایز کننده ویدئوهای انتخابی شخصیت پردازی و ایفای نقش های متفاوت با بازی شاخص هنرمند است. او برای آماده شدن برای نقش های مرد نظر گاه پروسه طولانی تغییر چهره و ظاهر را طی می کند
از دیگر آثار انتخابی در این نمایشگاه نقاشی های زمینه محوری بود که در لاهور پاکستان با همکاری نقاش پوسترهای «لالی وودی» خلق شدند. در این نقاشی ها انتخابی در نقش قهرمان این فیلم ها ظاهر و از طریق از آن خودسازی بار دیگر ویژگی همگون شدن با فرهنگی بیگانه را متذکر می شود. در حاشیه این نمایشگاه ویدئوی زمینه محوری نیز با درون مایه تداوم چرخه «خشونت» از اجتماع به گروهی کوچک و بسط یافتن دوباره ان به اجتماع و بالعکس، با مشارکت هنرمندان جوان و کارگردانی شهرام انتخابی تولید شد و به نمایش در آمد
روایت پردازی از ویژگی های مشترک آثار انتخابی با رسانه های متفاوت است. طراحی های انتخابی در این نمایشگاه به شیوه ای خام دستانه حول محور خودانتقادی فرهنگی به روایت سازی و نقد روابط قدرت با موضوع مناقشه برانگیز «نفت» می پردازند. موجودات تلفیقی او در چرخه ای طنز آمیز در پی هم به رقابت بر سر تثبیت جایگاه منفعت خویش اند (این آثار در ویدئو چیدمانی در قاب تلویزیونی طراحی شده به شکل شهرفرنگ نیز به نمایش در آمدند.) او در آثار طراحی خود از خط و نوشته به شیوه منحصر به فردی استفاده کرده، به گونه ای که در اثر ملانصرالدین فیگورهای سوررئال و تلفیقی انسان-حیوان، کلمه «ملانصرالدین» را تشکیل می دهند و روایت ها و قصه های کنایی از ادبیات شفاهی را ادآور می شوند که در دنیای معاصر نیز مصداق دارند
ویژگی شاخص آثار انتخابی استفاده از طنز آمیخته با اغراق است. انتخابی با تاثیر از اندیشه های بودریار، راه برخورد با وضعیتی را که به عنوان مهاجر درگیر آن است، متوسل شدن به طنز از طریق ارائه آثار هنری دانسته تا بدین وسیله واقعیات تلخ زندگی تحت سلطه غرب، در محیطی که فرد مهاجر در آن ناگزیر از پذیرش تبهیض ها، تفاوت های فرهنگی و عادت کردن به همگونی با انهاست، قابل تحمل شوند و آزردگی ها تسکین یابند
ایما شاهنده
نقد و بررسی نمایشگاه: توی سرم بنگ بنگ می کنند
در گالری آران، خرداد 1390، تهران (نمایشگاه انفرادی)
منتشر شده در هنر فردا. مجله هنرهای معاصر (تهران)، شماره ۵/۱۳۹


شهرام  انتخابی    尚莱姆_恩特卡比
Shahram Entekhabi is an German-Iranian- artist, curator & architect, currently living & working across Tehran, Iran - Berlin, Germany and Europe.